Enseigner la physique à des moines : une expérience riche en révélations
Dans le sud-ouest de l'Inde, au sein du monastère de Gaden vieux de 600 ans, les universitaires Ilya Mandel et Leslie Atkins Elliott ont entrepris d'enseigner la physique à de jeunes moines bouddhistes. Cette rencontre improbable entre science occidentale et philosophie tibétaine a donné lieu à des échanges intellectuels fascinants et mutuellement enrichissants.
Leslie Atkins Elliott raconte leur approche pédagogique innovante : plutôt que des cours magistraux, ils ont opté pour des expériences de pensée et des observations pratiques. Une question comme 'Où va l'eau lorsqu'elle s'évapore ?' servait de point de départ à des discussions sur les atomes, les molécules et les lois de conservation.
Le défi linguistique et culturel était notable. Les moines, bien que brillants en logique et débat, manquaient de bases mathématiques formelles. Les enseignants ont dû adapter leur méthode, abandonnant les équations au profit d'explications conceptuelles et d'expériences simples comme le pendule improvisé avec du ruban adhésif.
L'expérience du pendule a particulièrement marqué les moines. Quand Ilya Mandel a prédit avec exactitude comment la période changerait en modifiant la longueur du fil, les réactions ont été visibles : 'Des exclamations audibles d'étonnement', se souvient Leslie.
Les différences culturelles ont donné lieu à des échanges fascinants. Un moine a poliment contesté la théorie cinétique des gaz en arguant que 'en Tibet, quand il y a du vent, il fait plus froid'. Une observation empirique qui a surpris les enseignants habitués à des étudiants plus dociles.
Le concept d''énergie de compassion' proposé par les moines a particulièrement marqué les échanges. Bien que les physiciens aient expliqué que cela ne correspondait pas à une forme d'énergie reconnue en physique, un moine a plus tard conseillé à un autre : 'Tu penses comme un bouddhiste, mais nous devrions penser cela en scientifiques'.
Les débats traditionnels des moines, où un 'défenseur' et un 'challengeur' s'affrontent par questions et réponses, ont été adaptés à des sujets scientifiques. Le débat sur 'Est-ce que tout le monde a mangé un peu de la pomme de Newton à midi ?' a notamment conduit à des réflexions profondes sur la nature des atomes.
Les enseignants ont été impressionnés par l'esprit critique des moines. Contrairement aux étudiants américains, ils n'hésitaient pas à remettre en question les concepts présentés. 'Avec les moines, c'était facile. Ils posaient des questions profondes et physiques', note Leslie.
Cette expérience s'inscrit dans le cadre de l'initiative Emory-Tibet, lancée en 2006 entre le Dalaï Lama et l'université Emory d'Atlanta. Mandel et Elliott ont enseigné pendant deux semaines à 25 moines une introduction large à la physique, couvrant des lois de Newton à l'astronomie.
Au-delà de l'enseignement, cette expérience a été une révélation pour les universitaires. Elle questionne nos systèmes éducatifs et montre comment le dialogue entre science et spiritualité peut enrichir les deux approches. Comme le conclut Leslie : 'Nous pourrions apprendre quelque chose sur l'apprentissage auprès des moines'.
Giảng dạy vật lý cho các nhà sư: Hành trình khám phá hai chiều đầy bất ngờ
Tại tu viện Gaden 600 năm tuổi ở Tây Nam Ấn Độ, hai nhà khoa học Ilya Mandel và Leslie Atkins Elliott đã có trải nghiệm đặc biệt khi giảng dạy vật lý cho các nhà sư trẻ - nơi quá trình trao đổi tri thức diễn ra hai chiều đầy bất ngờ. Bài viết này, xuất bản lần đầu trên tạp chí Cosmos tháng 3/2020, ghi lại những bài học sâu sắc từ sự giao thoa giữa khoa học phương Tây và Phật giáo Tây Tạng.
Leslie Atkins Elliott chia sẻ phương pháp giảng dạy độc đáo của mình: thông qua các câu hỏi mở và thí nghiệm tưởng tượng để khơi gợi thảo luận. Những câu hỏi như 'Nước biến đi đâu khi bay hơi?' giúp khám phá khái niệm nguyên tử, phân tử và bảo toàn vật chất. Cô nhận thấy nhiều câu hỏi trong giáo trình phù hợp kỳ lạ với triết lý Phật giáo về bản chất của tồn tại.
Thách thức lớn nhất là rào cản ngôn ngữ và toán học. Ilya Mandel cho biết các nhà sư có tư duy logic xuất sắc nhưng thiếu kỹ năng toán học chính quy. Họ phải điều chỉnh phương pháp, tập trung vào minh họa trực quan thay vì phương trình. Thí nghiệm con lắc đơn giản với cuộn băng dính đã gây ấn tượng mạnh khi dự đoán chính xác chu kỳ dao động.
Điểm khác biệt rõ nhất so với sinh viên Mỹ là thái độ phản biện của các nhà sư. Khi Leslie giải thích không khí ấm chứa các hạt chuyển động nhanh hơn, một nhà sư lịch sự phản bác bằng quan sát thực tế: 'Ở Tây Tạng, khi có gió trời lạnh hơn'. Điều này cho thấy họ đã tiếp cận vật lý như một khoa học thực nghiệm thực sự.
Cuộc thảo luận về các dạng năng lượng đã nảy sinh ý tưởng bất ngờ: 'năng lượng từ bi'. Các nhà khoa học giải thích quan điểm vật lý không công nhận dạng năng lượng này, nhưng sau đó chứng kiến các nhà sư tự điều chỉnh: 'Chúng ta cần suy nghĩ như nhà khoa học'. Điều này phản ánh sự cởi mở đáng kinh ngạc trong tiếp thu tri thức mới.
Phong cách tranh biện đặc trưng của Phật giáo Tây Tạng - với người bảo vệ quan điểm và người chất vấn - tạo nên những màn đối thoại sôi nổi. Một chủ đề tranh luận thú vị là 'Liệu mọi người đều ăn phải quả táo của Newton?', dẫn đến kết luận sâu sắc: 'Quá khứ không nằm trên đĩa của bạn' - tương đồng với nguyên lý vật lý về tính đồng nhất của nguyên tử.
Các nhà sư ban đầu tin vào quan điểm Aristotle rằng vật thể tự dừng khi không có lực tác dụng. Sự khác biệt triết lý nổi bật là Phật giáo nhấn mạnh tính vô thường, trong khi vật lý đề cao các định luật bảo toàn - đại diện cho tính bất biến. Chính sự tương phản này tạo nên những đối thoại giàu chất trí tuệ.
Ilya Mandel thừa nhận đã học được nhiều về phương pháp giảng dạy từ Leslie. Thay vì thuyết giảng một chiều, việc khuyến khích học viên bộc lộ hiểu biết ban đầu - dù chưa hoàn chỉnh - thực sự hiệu quả. Cách tiếp cận này đặc biệt phát huy tác dụng với các nhà sư vốn có tư duy phản biện sắc bén.
Leslie Atkins Elliott ấn tượng với khả năng đặt câu hỏi chất lượng của các nhà sư. Cô tự hỏi liệu hệ thống giáo dục phương Tây có đang hạn chế tư duy phản biện của sinh viên. Trải nghiệm này khiến cô tin rằng chúng ta có thể học hỏi nhiều từ phương pháp giáo dục trong tu viện.
Chương trình Khoa học Emory-Tibet khởi xướng năm 2006 từ sự hợp tác giữa Đức Đạt Lai Lạt Ma và Đại học Emory (Mỹ). Khóa học kéo dài hai tuần của Mandel và Elliott dành cho 25 nhà sư độ tuổi 20+, bao quát từ định luật Newton đến thiên văn học, mở đường cho các khóa học chuyên sâu sau này. Hơn 1500 nhà sư tại ba tu viện đã được tiếp cận khoa học hiện đại thông qua chương trình ý nghĩa này.
