La taxe Trump sur les transferts d'argent frappe durement les Africains
Pour Enoch Aikins, économiste politique spécialisé sur l'Afrique, le sujet des transferts d'argent vers les proches est personnel. "Je peux prendre mon exemple, venant d'un village typique où beaucoup de personnes ou ma famille dépendent de moi", a-t-il déclaré à DW. Chercheur à l'Institute of Security Studies basé à Pretoria, en Afrique du Sud, Enoch a grandi à Agona Kwanyako, à 70 km d'Accra, la capitale ghanéenne. Son travail lui permet de subvenir aux besoins de sa famille au Ghana, que ce soit pour les frais médicaux de sa mère ou l'éducation de ses cousins. "Dès qu'il y a un problème familial, ils m'appellent et je dois rapidement trouver un moyen de leur envoyer de l'argent", explique-t-il. Ces transferts concernent surtout les dépenses quotidiennes : nourriture, logement, scolarité ou soins médicaux.
Enoch fait partie des millions d'Africains qui envoient des fonds vers leur pays d'origine. L'importance de ces transferts a été mise en lumière par la récente loi fiscale du président américain Donald Trump, adoptée le 22 mai par la Chambre des représentants. Cette mesure inclut une taxe de 3,5% sur les transferts d'argent effectués par les non-citoyens américains. Initialement fixée à 5%, cette taxe a été réduite avant le vote. Elle a provoqué de vives critiques en Amérique latine et affectera également fortement les migrants africains, selon Enoch Aikins. "Nous ne pouvons pas leur dire comment gérer leurs affaires fiscales, mais cela aura un impact énorme sur les économies africaines."
Les données de la Banque mondiale montrent que les transferts vers l'Afrique ont dépassé 92 milliards de dollars en 2024, dont au moins 12 milliards en provenance des États-Unis. Ce pays est également la principale source de transferts au monde, avec plus de 656 milliards de dollars en 2023. Monica de Bolle, chercheuse au Peterson Institute for International Economics, souligne toutefois le manque de données fiables, car de nombreux transferts passent par des canaux informels. "Les gens ont différentes méthodes pour envoyer de l'argent chez eux", explique-t-elle. Malgré cela, les données disponibles confirment l'importance des États-Unis comme source de transferts pour l'Afrique et les Amériques.
Les transferts d'argent sont cruciaux pour l'Afrique pour trois raisons principales. Premièrement, ils représentent une part importante des revenus de nombreuses économies du continent, parmi les plus pauvres au monde. Les transferts dépassent désormais l'aide internationale et les investissements directs étrangers. Enoch Aikins les qualifie de "flux financier externe le plus important vers l'Afrique". Deuxièmement, contrairement à l'aide internationale, les transferts ne subissent pas de lourdes pertes administratives. Enfin, ce sont souvent les ménages les plus modestes qui dépendent de ces fonds venus de l'étranger.
Certains pays africains seront plus touchés que d'autres. Si l'Égypte, le Nigeria et le Maroc reçoivent les montants les plus élevés, d'autres économies sont particulièrement dépendantes. Selon la Banque mondiale, les transferts représentent environ 20% du PIB du Lesotho, des Comores, de la Somalie, de la Gambie et du Liberia. Monica de Bolle critique cette taxe, estimant qu'elle poussera les migrants à utiliser des canaux informels pour l'éviter. Elle y voit une mesure de l'administration Trump contre l'immigration illégale. "Cela va pénaliser les migrants et leurs familles qui dépendent de ces fonds", déplore-t-elle.
Enoch, dont les transferts ne sont pas concernés car ils ne viennent pas des États-Unis, imagine facilement les conséquences pour ceux qui dépendent de l'argent envoyé par des proches aux États-Unis. Face à des demandes urgentes, les migrants pourraient se tourner vers les cryptomonnaies ou d'autres méthodes alternatives. "Cette taxe va profondément modifier la manière dont les gens envoient de l'argent à leurs proches", prédit-il.
Thuế chuyển tiền của Trump sẽ giáng đòn mạnh vào người châu Phi
Đối với Enoch Aikins, một nhà kinh tế học chính trị tập trung vào châu Phi, vấn đề gửi tiền về cho người thân là chuyện cá nhân. "Tôi có thể lấy bản thân làm ví dụ, là người xuất thân từ một ngôi làng điển hình với nhiều người phụ thuộc vào mình", ông chia sẻ với DW. Là nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu An ninh hiện đặt tại Pretoria, Nam Phi, Enoch lớn lên ở thị trấn nhỏ Agona Kwanyako, cách thủ đô Accra của Ghana khoảng 70km. Công việc cho phép ông trở thành nguồn thu nhập quan trọng cho gia đình ở quê nhà, từ viện phí của mẹ đến học phí cho các em họ. "Bất cứ khi có vấn đề gia đình, họ gọi cho tôi và tôi phải nhanh chóng tìm cách gửi tiền về", ông nói. Phần lớn là chi phí sinh hoạt như thực phẩm, nhà ở, học phí hay y tế.
Enoch là một trong hàng triệu người châu Phi trên khắp lục địa và thế giới gửi kiều hối về quê nhà. Tầm quan trọng của các khoản chuyển tiền này bộc lộ rõ sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký dự luật thuế ngày 22/5. Biện pháp này đánh thuế 3,5% lên các khoản chuyển tiền của người không phải công dân Mỹ. Ban đầu mức thuế dự kiến là 5% nhưng đã được giảm xuống trước khi bỏ phiếu. Dự luật vấp phải chỉ trích mạnh mẽ ở Mỹ Latinh và sẽ ảnh hưởng nặng nề đến người nhập cư nghèo từ Mexico, Trung và Nam Mỹ. Theo Enoch Aikins, người châu Phi cũng chịu tác động đáng kể. "Chúng ta không thể can thiệp vào chính sách thuế của họ, nhưng điều này sẽ tác động lớn đến các nền kinh tế châu Phi."
Số liệu Ngân hàng Thế giới cho thấy kiều hối vào châu Phi năm 2024 vượt 92 tỷ USD, trong đó riêng Mỹ đóng góp ít nhất 12 tỷ USD. Nước Mỹ cũng là nguồn kiều hối lớn nhất thế giới với hơn 656 tỷ USD năm 2023. Tuy nhiên, Monica de Bolle - chuyên gia cao cấp tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington - cho biết số liệu về kiều hối thiếu độ tin cậy do nhiều giao dịch không được ghi nhận. "Mọi người có nhiều cách gửi tiền về nhà", bà nói với DW. Đôi khi chỉ đơn giản là nhờ người thân mang tiền mặt về, những giao dịch này không được thống kê. Dù vậy, bà khẳng định các dữ liệu hiện có đều cho thấy tầm quan trọng của Mỹ như nguồn kiều hối cho châu Phi và châu Mỹ.
Kiều hối quan trọng với châu Phi vì ba lý do chính. Thứ nhất, chúng chiếm phần lớn thu nhập của nhiều nền kinh tế nghèo nhất thế giới. Gần đây, kiều hối hàng năm đã vượt qua cả viện trợ và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Aikins gọi đây là "dòng tài chính bên ngoài lớn nhất vào châu Phi". Ông nhấn mạnh: "Không có rào cản hành chính như khi bạn viện trợ 100 triệu USD cho một quốc gia hay tổ chức châu Phi, mà hơn nửa số tiền bị hao hụt trước khi đến tay người dân". Thứ hai, nhóm thu nhập thấp thường phụ thuộc nhiều vào kiều hối. "Điều này cực kỳ tổn hại", bà de Bolle nói. "Phần lớn số tiền này được gửi từ những người thu nhập thấp ở Mỹ về cho gia đình không khá giả ở quê nhà."
Một số quốc gia châu Phi chịu ảnh hưởng nặng nề hơn. Trong khi các nền kinh tế lớn như Ai Cập, Nigeria và Morocco nhận tổng kiều hối cao nhất, một số nước phụ thuộc đặc biệt vào nguồn này. Số liệu Ngân hàng Thế giới cho thấy kiều hối chiếm khoảng 20% GDP của Lesotho, Comoros, Somalia, Gambia và Liberia. Monica de Bolle chỉ trích thuế kiều hối, dự đoán người nhập cư sẽ tìm cách tránh thuế. "Những người gửi tiền về nhà, nếu trước đây dùng kênh chính thức, giờ sẽ chuyển sang kênh không chính thức để trốn thuế." Bà cho rằng việc đánh thuế kiều hối là hiếm gặp toàn cầu và đây là một phần chiến dịch chống nhập cư bất hợp pháp của chính quyền Trump. "Hệ quả là siết chặt người nhập cư đang sống ở Mỹ, cắt đứt nguồn sống của họ và gia đình", bà nói. "Cốt lõi là kiều hối liên quan đến túi tiền cá nhân. Họ đang lấy tiền từ túi người dân."
Bản thân Enoch không bị đánh thuế vì không gửi tiền từ Mỹ. Nhưng ông hiểu rõ hậu quả với những người ở quê nhà phụ thuộc vào kiều hối từ Mỹ. Khi có yêu cầu gửi tiền gấp, ông cho rằng người nhập cư sẽ chuyển sang dùng tiền mã hóa hoặc phương thức ngoài luồng khác. "Loại thuế này sẽ ảnh hưởng lớn đến cách mọi người gửi tiền về cho người thân", ông nhận định.
