L'Art Ne Nous Sauvera Pas : Pourquoi Compter sur la Culture Pop pour Résister est une Illusion Dangereuse
Dans une ère politique tumultueuse, nombreux sont ceux qui voient dans l'art un rempart contre l'oppression. Pourtant, cette croyance relève davantage du vœu pieux que de la réalité. Alors que la droite enchaîne les victoires politiques, artistes et intellectuels se présentent comme les fers de lance de la résistance, une tendance marquante dès le premier mandat de Donald Trump.
En 2016, la musicienne Amanda Palmer déclarait que l'art devait 'répondre' à la montée des tensions politiques. La même année, Slate suggérait de combattre l'islamophobie en lisant un roman 'furry gay musulman'. Des universitaires comme Santiago Zabala ont théorisé le pouvoir subversif de l'art dans des ouvrages au titre évocateur : 'Pourquoi seul l'art peut nous sauver'.
Cette foi dans la culture pop comme outil de résistance a persisté sous Biden. Le Washington Post voyait dans des séries comme WandaVision un moyen de 'réunifier la nation'. Pourtant, ces espoirs se heurtent à une réalité implacable : Stacey Abrams, après avoir incarné une présidente fictive dans Star Trek, a essuyé une défaite cinglante en 2022.
Aujourd'hui, avec le retour de Trump, l'industrie culturelle redouble d'efforts. Des campagnes comme 'Protest 2025' tentent de mobiliser la fiction contre la tyrannie, avec un succès mitigé. Cette dynamique n'est pas nouvelle : dans l'Allemagne de Weimar comme pendant la guerre du Vietnam, l'art engagé n'a pas empêché les pires dérives.
Les régimes autoritaires répriment effectivement les artistes, des nazis qualifiant l'art moderne de 'dégénéré' à Pinochet exécutant le chanteur Víctor Jara. Mais cette persécution ne signifie pas que l'art possède un pouvoir révolutionnaire intrinsèque. Comme le souligne un personnage de Disco Elysium, le capitalisme a une capacité dévorante à récupérer toute critique.
La production artistique reste en outre tributaire de logiques économiques contraignantes. Des films comme The Apprentice peinent à trouver des distributeurs, tandis que des œuvres subversives voient leur message édulcoré pour des raisons commerciales. Même l'autopublication en ligne ne garantit pas une large audience face à des algorithmes souvent biaisés.
En réalité, l'art fonctionne comme un 'roi substitut' dans l'imaginaire collectif : il concentre les espoirs de changement tout en servant de bouc émissaire commode. Cette dynamique profite parfois aux artistes eux-mêmes, qui instrumentalisent l'activisme pour booster leurs ventes. Mais elle détourne surtout l'attention des véritables leviers politiques.
L'art a certes une valeur intrinsèque et peut inspirer l'action collective, comme le montrent les chants syndicalistes du début du XXe siècle. Mais il ne saurait remplacer l'organisation politique, les manifestations ou les réformes institutionnelles. Compter sur Taylor Swift ou des romans dystopiques pour sauver la démocratie relève de la pensée magique - une tentation dangereuse en des temps où l'impuissance politique est si répandue.
Nghệ Thuật Không Thể Cứu Rỗi Chúng Ta: Ảo Tưởng Nguy Hiểm Khi Trông Chờ Văn Hóa Đại Chúng Chống Lại Bạo Quyền
Trong bối cảnh chính trị nhiều biến động, nhiều người đặt niềm tin vào nghệ thuật như một lá chắn chống áp bức. Nhưng thực tế phũ phàng hơn nhiều: chiến thắng trong lĩnh vực văn hóa đại chúng không thể thay thế quyền lực chính trị thực sự. Xu hướng này bộc lộ rõ từ thời Donald Trump nắm quyền, khi giới nghệ sĩ tự phong mình là tiên phong của phong trào kháng chiến.
Năm 2016, nữ nhạc sĩ Amanda Palmer tuyên bố nghệ thuật phải 'đáp trả' trước làn sóng cực hữu. Cùng thời điểm, tạp chí Slate đề xuất chống phân biệt Hồi giáo bằng cách... đọc tiểu thuyết lãng mạn đồng tính về một nhân vật 'furry' Hồi giáo. Các học giả như Santiago Zabala còn viết sách ca ngợi sức mạnh cách mạng của nghệ thuật, với tựa đề gây tranh cãi: 'Vì sao chỉ nghệ thuật mới cứu được chúng ta'.
Niềm tin này vẫn tồn tại dưới thời Biden. Báo Washington Post từng khẳng định xem phim siêu anh hùng như WandaVision có thể hàn gắn đất nước chia rẽ. Nhưng thực tế chứng minh tính ảo tưởng của lập luận này: Stacey Abrams, sau khi đóng vai tổng thống tương lai trong Star Trek, vẫn thất bại ê chề trong cuộc đua thống đốc Georgia năm 2022.
Giờ đây, khi Trump tái tranh cử, làn sóng 'kháng chiến bằng nghệ thuật' lại dâng cao. Các chiến dịch như 'Protest 2025' kêu gọi dùng văn chương chống lại chế độ độc tài, nhưng chỉ gây quỹ được 1.306 USD trên mục tiêu 50.000 USD. Lịch sử đã chứng minh điều tương tự: nghệ thuật tiên phong thời Cộng hòa Weimar hay phong trào phản chiến thập niên 1960 đều không ngăn được thảm họa.
Đúng là các chế độ độc tài luôn đàn áp nghệ sĩ, từ nghệ thuật 'thoái hóa' dưới thời Đức quốc xã đến vụ sát hại nhạc sĩ Víctor Jara ở Chile. Nhưng sự đàn áp đó không đồng nghĩa với việc nghệ thuật có sức mạnh lật đổ chế độ. Như một nhân vật trong game Disco Elysium nhận xét, chủ nghĩa tư bản có khả năng 'nuốt chửng mọi chỉ trích' và biến chúng thành hàng hóa.
Hơn nữa, sáng tạo nghệ thuật luôn bị ràng buộc bởi các quy luật thị trường. Phim The Apprentice - tác phẩm chỉ trích Trump - khó tìm được nhà phân phối. Kết thúc phản chiến trong phim I Am Legend bị thay đổi để phù hợp với tuyên truyền thời chiến tranh Iraq. Ngay cả khi tự xuất bản trực tuyến, tác phẩm cũng khó tiếp cận công chúng trước sự kiểm soát của các thuật toán.
Trong xã hội hiện đại, nghệ sĩ đóng vai trò như 'vua thế mạng' - hứng chịu mọi kỳ vọng thay đổi xã hội nhưng cũng trở thành vật tế thần khi thất bại. Hiện tượng này đôi khi bị lợi dụng để kinh doanh, như các ngôi sao dán nhãn 'activists' cho album hay phim mới. Nhưng hậu quả nguy hiểm nhất là nó đánh lạc hướng khỏi các đấu tranh chính trị thực sự.
Nghệ thuật vẫn có giá trị riêng và có thể cổ vũ tinh thần đấu tranh, như những bài ca lao động đầu thế kỷ XX đi kèm với các cuộc biểu tình. Nhưng nó không thể thay thế cho tổ chức chính trị, vận động nghị trường hay cải cách thể chế. Trông chờ Taylor Swift hay những bộ phim giả tưởng cứu nền dân chủ chỉ là ảo tưởng nguy hiểm - nhất là khi chúng ta đang sống trong thời đại của cảm giác bất lực tập thể.
