L'UE face au défi hongrois : une loi « à la russe » qui menace les libertés
Des dizaines de milliers de Hongrois ont manifesté ce week-end après que leur gouvernement a proposé une nouvelle loi visant à surveiller le financement étranger des ONG et des médias, ou toute entité jugée menaçante pour les intérêts souverains du pays. Surnommée « Transparence de la vie publique », cette législation, selon les autorités, protège la Hongrie des ingérences extérieures. Mais les activistes y voient une copie de la loi russe sur les « agents étrangers », offrant au gouvernement hongrois des pouvoirs étendus pour réprimer la presse et les voix critiques.
Les manifestants, brandissant des drapeaux de l'UE marqués « HELP », implorent Bruxelles de freiner les dérives autoritaires de Budapest. Le projet de loi, s’il est adopté, permettrait au gouvernement de contrôler, voire de dissoudre, les médias et ONG recevant des fonds étrangers sans autorisation. Une agence de « protection de la souveraineté », créée en décembre 2023, serait chargée d'enquêter sur ces organisations et de les blacklister, entraînant la perte de financements publics et des amendes lourdes.
Tineke Strik, rapporteuse du Parlement européen sur la Hongrie, dénonce une loi « calquée sur le modèle russe », visant à « dissoudre toutes les organisations et médias critiques ». La législation russe de 2022, largement condamnée, élargit en effet la notion d’« agent étranger » à toute personne ou entité influencée par l’étranger, selon des critères flous. En Hongrie, l’opposant Peter Magyar accuse Viktor Orbán de « copier son maître, Poutine », tandis qu’Amnesty International et 300 autres organisations dénoncent une « tentative autoritaire de museler les voix critiques ».
Transparency International alerte sur les risques pour la société civile : le texte, s’appliquant même à des dons de 5 €, ouvre la porte à des « abus politiques ». La Géorgie, candidate à l’UE, a adopté une loi similaire en 2023, ce qui a compromis ses chances d’adhésion. Mais la Hongrie, elle, est déjà membre à part entière de l’Union.
Face à cette crise, l’UE pourrait activer l’article 7 du traité européen, suspendre les droits de vote de la Hongrie, ou geler ses fonds européens. Des députés ont demandé à la Commission de « cesser immédiatement tout financement » tant que Budapest bafoue les valeurs de l’UE. Bien que partiellement mis en œuvre, un tel blocage total serait sans précédent. Teona Lavrelashvili, experte du Wilfried Martens Center, rappelle que le « mécanisme de conditionnalité de l’État de droit » permet à l’UE d’agir si ses intérêts financiers sont menacés.
En 2017, l’UE avait dissuadé la Hongrie via une procédure d’infraction, aboutissant à une condamnation par la Cour de justice pour « restrictions discriminatoires ». Aujourd’hui, Bruxelles observe prudemment, mais une nouvelle procédure semble probable. Face à l’entêtement de Budapest, l’Union pourrait devoir durcir le ton.
Hungary gây bão với đạo luật 'kiểu Nga' - EU đứng trước bài toán khó
Hàng chục nghìn người Hungary đã xuống đường biểu tình sau khi chính phủ nước này đề xuất luật kiểm soát tài trợ nước ngoài cho các tổ chức phi chính phủ (NGO) và cơ quan truyền thông. Đạo luật gây tranh cãi này được dán nhãn 'Minh bạch Đời sống Công cộng' nhưng bị chỉ trích là bắt chước luật 'tác nhân nước ngoài' của Nga, đe dọa quyền tự do báo chí và xã hội dân sự.
Cuộc biểu tình tại thủ đô Budapest phản ánh làn sóng bất mãn của người dân Hungary, nhiều người giơ cao lá cờ EU với dòng chữ 'HELP' như lời cầu cứu tới Liên minh châu Âu. Đạo luật mới sẽ trao cho chính phủ quyền lực rộng lớn để kiểm soát, thậm chí giải thể các tổ chức nhận tài trợ nước ngoài mà không được phê duyệt trước.
Đây là bước đi tiếp theo sau Luật 'Bảo vệ Chủ quyền' tháng 12/2023, thành lập Văn phòng Bảo vệ Chủ quyền (SPO) để điều tra các tổ chức sử dụng tiền nước ngoài ảnh hưởng cử tri. Theo dự luật mới, SPO có quyền đưa các tổ chức vào 'danh sách đen', cắt quyền nhận quyên góp qua chương trình đóng góp 1% thu nhập hàng năm, phạt tiền gấp 25 lần số tiền nhận và buộc công khai tài sản.
Nghị sĩ Châu Âu Tineke Strik nhận định đạo luật này nhằm 'xóa sổ mọi tổ chức, truyền thông và trừng phạt cá nhân chỉ trích chính phủ', giống hệt luật Nga. Năm 2022, Nga thông qua luật 'tác nhân nước ngoài' bị các tổ chức nhân quyền lên án là công cụ bôi nhọ các nhà hoạt động hợp pháp.
Peter Magyar, lãnh đạo đảng đối lập Tisza và là đối thủ chính của Thủ tướng Viktor Orban, cáo buộc chính phủ 'bắt chước chủ nhân Putin' để cắt nguồn tài trợ cho nhà báo và nhà hoạt động, kể cả từ EU. Một tuyên bố của 300 tổ chức quốc tế, bao gồm Ân xá Quốc tế, gọi đây là 'nỗ lực độc tài duy trì quyền lực' nhằm 'bịt miệng mọi tiếng nói phê phán'.
Tổ chức Minh bạch Quốc tế cảnh báo dự luật đe dọa 'xóa sổ xã hội dân sự', cho phép chính phủ 'trừng phạt mà không bị trừng phạt'. Luật áp dụng cả với khoản tài trợ nhỏ 5 euro từ EU, với ngôn từ mơ hồ tạo 'khoảng trống lớn cho lạm dụng chính trị'.
Năm ngoái, Georgia cũng thông qua luật tương tự gây phản ứng dữ dội, được cho là làm xấu đi cơ hội gia nhập EU. Nhưng khác với Georgia, Hungary là thành viên chính thức của khối. Các chuyên gia cho rằng EU có thể kích hoạt Điều 7 Hiệp ước EU - cơ chế xử lý vi phạm giá trị cốt lõi - để đình chỉ quyền biểu quyết của Hungary tại Hội đồng EU.
Ngoài ra, EU có thể cắt giảm tài trợ cho Hungary, biện pháp từng được áp dụng để giảm tham nhũng ảnh hưởng đến lợi ích tài chính của khối. Hơn 20 nghị sĩ EU đã kêu gọi Ủy ban Châu Âu 'đình chỉ mọi khoản tài trợ' cho Hungary. Dù một số quỹ đã bị cắt, chưa có tiền lệ EU cắt toàn bộ tài trợ cho một thành viên.
Chuyên gia Teona Lavrelashvili từ Trung tâm Wilfried Martens ở Brussels khẳng định EU hoàn toàn có quyền đình chỉ tài trợ nếu luật mới đe dọa pháp quyền hoặc lợi ích tài chính của khối, dựa trên Cơ chế Điều kiện Pháp quyền. Bà lập luận rằng luật làm suy yếu xã hội dân sự cũng tổn hại đến lợi ích kinh tế chung của EU.
Năm 2017, EU từng ngăn Hungary thông qua luật tương tự bằng thủ tục vi phạm, sau đó kiện lên Tòa án Công lý EU. Tòa kết luận Hungary 'áp đặt hạn chế phân biệt đối xử và vô căn cứ' với các tổ chức xã hội dân sự. Hiện EU tỏ thái độ dè dặt, chờ xem liệu dự luật có trở thành luật hay không.
Chuyên gia Zsuzsanna Vegh dự đoán EU có thể khởi động lại thủ tục vi phạm. Tuy nhiên, việc Hungary kiên quyết thúc đẩy luật lần này có thể buộc EU phải thay đổi cách tiếp cận và có lập trường cứng rắn hơn.
